De Vakantietotaalclub

De stilte opzoeken om te ontsnappen aan de hectiek van het dagelijkse leven: het is een idee dat steeds meer reizigers aanspreekt. Gooi alle prikkels overboord en omarm op reis het grote niets.

Geen telefoon, geen afspraken, geen drukte om je heen: het lijkt alsof steeds meer mensen behoefte hebben aan absolute rust. Een perfect moment om uit te staan is tijdens het reizen.

Journalist Micha Jacobs ging niet eens bewust op zoek naar stilte, het overkwam hem. ‘Volledig aangewezen zijn op andere zintuigen is een haast spirituele ervaring die ik nooit eerder had.’

In het donker gehuld

Het leek op voorhand een goed idee. Met een fles pisco in mijn hand, een Zuid-Amerikaans druivendistillaat, loop ik door de Atacamawoestijn in het noorden van Chili. Omdat hier nauwelijks lichtvervuiling bestaat, wordt het gezien als de donkerste plek op aarde. Bovendien is het er kurkdroog en onbewolkt.

Niet voor niets staan hier al decennialang de grootste ruimtetelescopen ter wereld, waaronder die van de European Southern Observatory (ESO). Dat het hier donker en stil is na zonsondergang wist ik natuurlijk toen ik vanuit San Pedro de Atacama, het enige dorp in de wijde omtrek, de woestijn inliep. Maar door de pisco vergeet je dingen al snel.

‘Waar moeten we naartoe?’ vraagt Kendra, mijn Amerikaanse reisgenote met wie ik op avontuur ben in het grote niets. Ik heb eerlijk gezegd geen idee. De duisternis overvalt mij als een sluipmoordenaar, dus ik zie geen hand voor ogen.

Spirituele ervaring

Dat is eigenlijk nog zacht uitgedrukt: het is donkerder dan het donkerste dat ik ooit heb gezien. Of juist níét zag, het is maar hoe je het bekijkt. De laatste lichten van het dorp lijken zich ook achter de horizon te verstoppen, dus mijn interne kompas werkt niet meer. En dan is het ook nog eens zo stil dat ik mijn eigen bloed hoor ruisen. Althans, dat denk ik.

De meeste toeristen die hier komen, zijn zo slim om vooral overdag de schoonheid en de stilte van de woestijn op te zoeken, omdat je er na zonsondergang simpelweg niks van ziet. Maar in het donker en in alle stilte volgt na de­ eerste lichte paniek berusting, alsof er een deken van kalmte over me heen ligt.

Volledig aangewezen zijn op andere zintuigen dan je zicht en je gehoor is namelijk een haast spirituele ervaring die ik nooit eerder had, maar waarin ik mij al snel onderdompel.

Duizenden prikkels per dag

Stilte is iets dat heel vanzelfsprekend lijkt, maar wat steeds minder ­mensen ervaren, zegt Marcel ­Cobussen, hoogleraar auditieve cultuur aan de Universiteit van ­Leiden. De behoefte aan stilte is volgens hem een reactie op de manier waarop de meeste ­mensen in de westerse wereld, dus ook in ­Nederland en België, hun leven inrichten.

‘We worden blootgesteld aan duizenden prikkels per dag en dat neemt alleen maar toe,’ zegt hij. ‘We zijn altijd bereikbaar en hebben altijd onze mobiele telefoon bij ons, maar dat kunnen wij als mens helemaal niet aan.’

De menselijke evolutie loopt volgens hem achter bij de technologische evolutie. ‘Dat betekent dat we ons op bepaalde momenten willen terugtrekken. De natuur in, weg van alle prikkels, op naar de stilte.’

Elite

Toch is die behoefte volgens Cobussen maar relatief. Stilte is van oudsher vooral een ideaal voor de midden- en hogere klassen die, anders dan in lagere sociale klassen, een hang hebben naar individualisme, zegt hij.

Leestip: Dit zijn de 8 plekken om sterren te kijken

Toen de industriële revolutie begon, werd er op twee verschillende manieren gereageerd op het toenemende geluid. Arbeiders zagen het machinale kabaal als iets positiefs dat bij economische vooruitgang hoorde, want door de komst van machines hoefden zij minder lichamelijke arbeid te leveren.

Met name de intellectuelen stoorden zich aan het toenemende lawaai. Zij waren ook de initiatiefnemers van wetten die voorschreven dat het op bepaalde momenten stil moet zijn. ‘Je zou dus kunnen zeggen dat vanuit de elite de behoefte aan stilte altijd groter is geweest.’

Geen massatoerisme

Dat klassenverschil zie je tegenwoordig ook in bijvoorbeeld toerisme. ‘Stilteretraites behoren prijstechnisch tot het hogere segment,’ zegt Cobussen. Ze vinden vaak plaats in kleine groepen om de stilte mogelijk te maken.

Geen massatoerisme dus. ‘En het is vaak op locaties in de wereld die afgelegen zijn, ofwel duur om er te komen. Dat is niet voor iedereen weggelegd.’

Stilte is tegenwoordig een luxeproduct dat ten prooi valt aan marktwerking. Terwijl het voor iedereen een grondrecht zou moeten zijn, vindt Cobussen. Niet alleen op reis, maar ook rondom je eigen huis.

‘Als je namelijk vraagt wat mensen écht willen, dan is dat niet absolute stilte, maar dan krijg je antwoorden als: ik wil vogeltjes horen, het ruisen van de wind of kabbelend water. – Marcel ­Cobussen, hoogleraar auditieve cultuur aan de Universiteit van ­Leiden.

‘

Ook in een stad moeten er relatief rustige plekken zijn,’ zegt hij. Die bevorderen volgens hem bijvoorbeeld de sociale interactie, maar zijn ook goed voor de biodiversiteit, om maar wat te noemen.

Relatieve rust dient volgens Cobussen dan ook meerdere doelen. En op het moment dat dat niet of te weinig wordt gestimuleerd door de overheid, treedt er een soort marktwerking op. ‘Dat mensen denken: ik heb een boerderijtje in Oost-­Groningen waar ik af en toe best een groep mensen naartoe kan sturen voor een retraite. Dat is de economische realiteit waarin we leven.’

Waar is het stil?

Toch is het de vraag of mensen wel écht stilte willen, voor zover dat al bestaat. Het dichtst bij absolute stilte kom je in een anechoïsche kamer, ook wel galmvrije of ‘dode’ kamer genoemd.

Op de TU Delft staat zo'n kamer die ze zo stil mogelijk probeerden te maken, maar ook daar is het niet gelukt om volledige stilte te bereiken, zegt Cobussen. Eigenlijk dringt er altijd wel ergens geluid door. ‘Toch raakten de mensen die daarin werden blootgesteld aan bijna-absolute stilte al snel in paniek.’

Leestip: De 5 mooiste bestemmingen in Europa om met de nachttrein naartoe te reizen

Stilte wordt dus meer als begrip gebruikt voor minder auditieve prikkels. ‘Als je namelijk vraagt wat mensen écht willen, dan is dat niet absolute stilte, maar dan krijg je antwoorden als: ik wil vogeltjes horen, het ruisen van de wind of kabbelend water. Dat gaat verder dan auditieve heilzaamheid. Het gaat dan ook over de heilzame werking van de natuur.

’

Toen was er (geen) licht

Mariska Bos, ­boswachter in Nationaal Park­ Lauwersmeer op de grens tussen Friesland en Groningen, herkent ook een trend in behoefte aan stilte en natuur. Lauwersmeer is net als de ­Boschplaat op Terschelling een zogenaamd Dark Sky Park waar kunstmatig licht tot een minimum wordt beperkt ten behoeve van natuur en mens.

‘Van alle excursies die wij op jaarbasis aanbieden zitten de duisternis­excursies verreweg het snelst vol,’ zegt ze. Momenteel zijn er slechts 41 parken over de hele wereld aangesloten bij DarkSky International, de wereld­wijde overkoepelende organisatie van lichtarme natuurgebieden.

Des te bijzonderder is het dat­ Nederland, dat tot de landen met de meeste lichtvervuiling van de wereld behoort, maar liefst twee van die parken heeft. ‘De mens is er niet op gericht om constant aan te staan,’ zegt Bos. ‘We verstoren daardoor ons eigen bioritme.’

Geluidsoverlast

Volgens Cobussen signaleren zowel de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het RIVM in Nederland dat geluidsoverlast een enorm toenemend probleem is waar mensen steeds meer hinder van ondervinden. Dat kan gaan over slaapstoornissen, verhoogde bloeddruk en stress tot hartinfarcten aan toe.

Cobussen woont zelf dichtbij het centrum van Rotterdam. ‘Aan de ene kant wordt de stad steeds stiller,’ zegt hij. Dat komt door ‘stil’ asfalt en stille elektrische auto’s, maar ook door bijvoorbeeld dubbel- of zelfs driedubbelglas. Ook is er wetgeving die bepaalt wat het maximumaantal decibellen is dat je mag produceren.

‘Maar tegelijkertijd wordt onze leefruimte beperkter, omdat er steeds meer mensen op één vierkante kilometer wonen.’ Dat leidt volgens hem noodzakelijkerwijs tot meer geluid, waar in Nederland nauwelijks nog aan te ontsnappen valt. Dus zoeken we de rust elders op, als we het ons kunnen veroorloven. ‘Hier ligt dus duidelijk een taak voor de overheid, ook vanuit gezondheidsperspectief.’

Absolute stilte

Terug naar de duisternis van de Atacamawoestijn. Zelfs de sterren wijzen me niet de weg terug naar het dorp. De zaklamp die ik bij me heb, verblindt me alleen maar. Als de wind aantrekt, is dat het eerste geluid dat ik weer hoor.

‘Wat is dat?’ fluistert Kendra, mijn Amerikaanse reisgenote. Het lijkt alsof er vanuit de verte, in het donker, iets op ons afrent. Een of andere poema die hier helemaal niet voorkomt? Een ander dier met honger misschien?

Leestip: Alleen op reis: tips van onze redactie

Het grommende geluid zwelt aan terwijl Kendra iets dichter tegen me aankruipt en ik probeer te ontrafelen welk onheil, want zo voelt het, op ons afkomt. De stilte had net nog iets meditatiefs, maar nu die stilte bruut wordt verstoord door iets wat ons zo gaat aanvallen, slaat de paniek toe.

Het gegrom is inmiddels op amper twee meter van ons vandaan, maar we hebben geen idee van welke kant het komt. We zetten ons schrap, totdat er iets in mijn nek vliegt. Opeens stopt het gegrom. Dan schiet ik in de lach: het was slechts een plasticzak, meegenomen door de wind. Absolute stilte, Cobussen zei het al, doet rare dingen met een mens.

Zo geniet je van dark sky’s in stilte

1. Neem vooral je verre­kijker mee

‘Op die manier kun je de sterren extra dichtbij halen,’ zegt boswachter Bos van­ Nationaal Park Lauwersmeer. ‘En sterren zijn er zéker als het niet bewolkt is.’

2. Zet je telefoon en zaklamp uit

Want volgens Bos verblind je jezelf daar alleen maar mee: ‘Je ogen passen zich vanzelf aan, waardoor je met het ­blote oog veel meer in het donker ziet dan je denkt. Bovendien passen je ­andere zintuigen, zoals geur en gehoor, zich daar ook op aan waardoor je waarschijnlijk een heel andere ervaring krijgt dan je gewend bent.’

3 Wees stil

‘Dat klinkt misschien heel raar, maar veel mensen hebben daar toch moeite mee,’ zegt Bos. ‘Hoe stiller je bent, hoe meer je hoort. Stilstaan en stil zijn, dat is echt het belangrijkste.

Wat wel grappig is: onze ervaring leert dat mensen die overdag in het park zijn, veel harder en méér praten dan tijdens excursies in het donker. Daar wordt veel meer gefluisterd, alsof er meer eerbied voor de nacht is dan voor de dag.

Het berust niet op enig wetenschappelijk onderzoek, maar het zou natuurlijk ook kunnen dat de nacht geassocieerd wordt met slapen waardoor je volumeknop automatisch omlaag gaat.’

bron: www.nationalgeographic.nl